Kara Kuvvetleri Komutanlığı Taarruz Helikopter Kabiliyeti
Kara Kuvvetleri Komutanlığı‘nın taarruz helikopterlerine olan ihtiyacı 70’li yılların sonundan başlayarak değişik platformlarda dile getirilmiş, zaman içinde geçici çözümler türetilmiş fakat uzun yıllar boyunca bir ilerleme kaydedilememiştir. İlk başlarda iki adet UH-1H Iroquois helikopterine roket podları ve kapılara monteli makineli tüfekler takılmış fakat bu helikopterlerden istenilen randıman alınamamış, yine aynı dönemlerde SS-11 tanksavar füzesi monteli Agusta/Bell AB-204B helikopteri kullanılmıştır. 80’li yıllarda ortaya çıkan PKK terörü, taarruz helikopteri ihtiyacını tekrar gündeme getirmiştir.
Kara Kuvvetleri Komutanlığı envanterine katılan gerçek anlamdaki ilk taarruz helikopteri Ocak 1990’da acil ihtiyaç kapsamında ABD’nden doğrudan alım yoluyla tedarikine karar verilen Bell üretimi AH-1W Super Cobra [5 adet] helikopteri oldu. 28 Temmuz 1990 tarihinden itibaren envantere giren Super Cobra helikopterlerinin tamamı 1990 yılı içerisinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmiştir. Eğitim ve altyapı hazırlıklarının tamamlanmasına müteakip, bir AH-1W Super Cobra helikopter kolu [2 helikopter] iç güvenlik hareketlarında görev almak üzere 24 Mart 1991 tarihinde Jandarma Asayiş Komutanlığı harekat kontrolünde görev yapmak üzere Diyarbakır’a intikal etmiştir. Bu tarihten itibaren iç güvenlik harekat bölgesinde devam eden mücadelenin çehresinin ve gidişatının değişmesi üzerine ikinci 5 adetlik AH-1W Super Cobra siparişi 1993’de verildi ve bu helikopterlerin tamamı 1994’de teslim alındı.
Türk Silahlı Kuvvetleri silahlı helikopter ihtiyacı çerçevesinde; ABD Güney Kanat Yardımı kapsamında Mayıs 1992 tarihinde teklif edilen 28 adet AH-1P Cobra, 12 adet AH-1S Cobra ve 4 adet TAH-1P Cobra helikopterini envanterine kazandırdı. 1993-1995 yılları arasında Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilen bu helikopterlere ek olarak ABD yine aynı yardım kapsamında 27 adet AH-1S Cobra helikopterini daha Türkiye’ye teklif etti. Ancak yerinde yapılan inceleme sonucunda bulundukları kötü durum nedeniyle bu teklif Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından reddedilmiştir. Envantere yedek parça amacıyla kazandırılan AH-1S Cobra helikopterlerinden bir bölümü 5nci Ana Bakım Merkezi Komutanlığı tarafından yapılan bir dizi çalışma sonucunda uçar hale getirilmiş ve bu helikopterler aktif görevlerde kullanılmıştır. Ayrıca envantere kazandırılan 10 adet AH-1W Super Cobra helikopterinin tanksavar kabiliyetini arttırmak üzere 216 adet AGM-114K HellFire II füzesi tedarik edilmiştir.
İç güvenlik harekatında büyük başarılar gösteren AH-1W Super Cobra helikopterlerinin sayısını 20 adede çıkarmayı planlayan Türk Silahlı Kuvvetleri, 1995 yılı başında 10 helikopteri kapsayan 3ncü ve 4ncü paket Super Cobra ilave siparişlerini gerçekleştirmiş ancak, ilk iki paketin tesliminde göstermiş olduğu anlayış ve sürati bu paketlerde göstermeyen ABD Hükümeti çeşitli bahaneler altında beklenen onayı bir türlü vermemiştir. Bunun üzerine Türk Silahlı Kuvvetleri 1996 yılı başında söz konusu ilave siparişleri iptal ederek bugün ATAK olarak adlandırığımız Taarruz Taktik Keşif Helikopteri Projesi’ne yönelik çalışmalarına başlamıştır.
Envantere kazandırılan Cobra ve Super Cobra helikopterleri ile ilgili daha sonra bir çok modernizasyon programı uygulanmıştır. Yapılan ilk yenileştirme, 1992 yılında 6 adet AH-1P Cobra helikopterine uygulanan AN/APR-39[V]3 Sayısal Radar İkaz Alıcısı [RWR/Radar Warning Receiver] yenileştirmesi ile başlamıştır. Aynı yıl ABD’nden teslim alınan 6 adet AH-1P Cobra’ya, AN/APR-39[V]3 RWR takılması amacıyla bir sözleşme imzalanmıştır. Daha sonra sözleşmenin kapsamı genişletilerek, henüz o tarihte envantere girmemiş olan 22 adet AH-1P Cobra helikopterinin de bu modifikasyona tabi tutulması sağlanmıştır. Ayrıca daha önce envantere kazandırılan AH-1W helikopterlerindeki AN/APR-39[V]1 analog sistemleri de AN/APR-39[V]3 sayısal sisteme dönüştürülmüştür.
1994 yılında, envanterde bulunan 8 adet AH-1P helikopterine IAI/Tamam [Israel Aircraft Industries’in yan kuruluşu] şirketin ürettiği Gece Nişangah Sistemi [NTS/Night Targetting System] takılması için çalışmalar yapılmıştır. NTS takılı bir AH-1P Cobra helikopteri, Acıkır/Polatlı’daki askeri atış sahasında gece gündüz demo atışları gerçekleştirmiş ve bununla ilgili olarak sözleşme aynı yılın sonlarında imzalanmıştır. Bu kapsamda 1995 yılında 8 adet AH-1P Cobra helikopterine 901nci Hava Aracı Ana Depo ve Fabrika Komutanlığı’nda [daha sonra 5nci Ana Bakım Merkezi Komutanlığı olarak yeniden isimlendirilmiştir] NTS modifikasyonu başlatılmıştır. Ayrıca NTS modifikasyonu yapılan bu helikopterlere Taktik Seyrüsefer Sistemi [TNS/Tactical Navigation System] modifikasyonu da uygulanmıştır. AH-1W Super Cobra helikopterlerine de aynı yıl içerisinde NTS ve kanopi modifikasyonu uygulaması başlamış ve 1997 yılında tamamlanmıştır. 1996 yılında, envanterdeki 8 adet AH-1P Cobra helikopterlerinde bulunan 40mm bombaatar ve 7.62mm makineli tüfek tareti iptal edilerek, AH-1W helikopterlerinde de kullanılan 20mm top tareti modifikasyonu uygulanmıştır. Bu kapsamda proje için bir helikopter Bell şirketine gönderilmiştir. Envantere kazandırıldıktan sonra yapılan bu modifikasyonlar neticesinde AH-1P Cobra helikopterleri ilk geldikleri güne nazaran bugün tanınamayacak bir görünüm almışlardır. Bu helikopterlerin büyük bir kısmının kablo donanımları yenilenmiş, gövde bakımları ve iyileştirmeleri yapılmış, motorları yenilenmiş ve HEWS Projesi kapsamında ilave kendini koruma sistemleri eklenmiştir.
Taarruz Taktik Keşif Helikopteri Projesi Başlıyor [ATAK Projesi]
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın 145 adet Taarruz Helikopteri ihtiyacının karşılanması amacıyla 7 Ekim 1996 tarihinde Savunma Sanayi Müsteşarlığı [SSM] tarafından proje, iki aşamalı olarak başlatılmıştır. Savunma Sanayi Müsteşarlığı birinci aşamada, cevapları 31 Aralık 1997 tarihinde alınmak üzere 30 Mayıs 1997 tarihinde bir Teklife Çağrı [RfP] dökümanı yayınlamıştır. Bu RfP’ye İtalyan Agusta firması A-129 International Mangusta, Amerikan Bell Helicopter Textron firması AH-1Z King Cobra, yine Amerikan Boeing [McDonnell Douglas] firması AH-64D Longbow Apache Fransa/Almanya ortak firması olan Eurocopter firması Tiger ve Rus/İsrail ortak girişimi olan Kamov firması da Ka-50-2 Erdoğan adını verdiği helikopterlerle cevap vermişlerdir. RAH-66 Comanche helikopteri ile teklif vereceği düşünülen Sikorsky firması ise yaptığı açıklama ile bu ihaleye katılamayacağını açıklamıştır. Comanche helikopteri tasarımında Boeing ile ortak olan firmanın bu nedenle ihaleye katılmadığı tahmin edilmektedir. Ayrıca RAH-66 Comanche helikopteri tasarlanıp başarıyla uçurulmuş olmasına rağmen bu program askıya alınarak hiçbir zaman seri üretime geçememiştir.
Aynı şekilde diğer bir sürpriz, Mi-28 helikopteri ile bu projeye iddialı bir giriş yapan Rostvertol firmasının bu projeden çekilmesi ve Rusya Federasyonu’ndan Kamov firmasının ihaleye katılmasıdır. Ka-50/52 helikopterleri ile ihaleye katılmak istediğini bildiren Kamov firmasına, RfP cevap verme günü geçmesine rağmen bir aylık ekstra süre verilmiş ve bu durum o dönemde konunun uzmanlarını çok şaşırtmıştır. Güney Afrika’dan Atlas Aviation, CSH-2 Rooivalk helikopteri ile ihaleye girmek istediğini belirtmiş fakat Güney Afrika’nın Türkiye’ye karşı dost olmayan tutumu nedeniyle projede şansı olmadığını görerek teklif dosyasına cevap vermemiştir. Projenin birinci aşaması böylelikle tamamlanmış ve Müsteşarlık bu dosyalar üzerinden çalışmalarına başlamıştır. Değerlendirmelerin son aşamasında sıra helikopterlerin Türkiye’deki demonstrasyonlarına gelmiş ve 1998 yılının Eylül/Kasım ayları arasında demonstrasyonlar gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde yaşanan en ilginç gelişme uçakla TAI tesislerine getirilen Tiger helikopterinin Alman Hükümeti’nin baskısı nedeniyle hiçbir gösteri gerçekleştirmeden bir hafta tesislerde kalıp dönmesi olmuştur. Ayrıca A-129 Mangusta helikopteri de TOW atışları gerçekleştiremeden ülkeden ayrılmıştır.
Teklif dosyaları alınan ve gösterileri tamamlanan helikopterlerle ilgili olarak Savunma Sanayi Müsteşarlığı, Şubat 1999 tarihinde bir kısa liste açıklamıştır. Beklenenin aksine açıklanan kısa liste, orijinal katılımcıların aynen korunduğu bir şekil almıştır. Özellikle İtalya ve Fransa [Almanya] ile ilişkilerde son derece kötü bir dönemde olunmasına ve İtalyan ve Fransız [Alman] firmalarının her türlü ihaleden çıkarılacağı açıklanmasına rağmen hiçbir değişiklik olmamıştır. Yapılan açıklamada, çok sayıda firmanın katılımının sağlayacağı rekabet ortamının kaybedilmemesi amacının güdüldüğü belirtilmiştir. Aynı açıklamada tarafların tek tek TAI ile ortak üretim sanayi teklifi vermeleri için harekete geçmeleri de istenmiştir. Mart 1999 tarihinde TAI’de yapılan bir toplantı ile projenin ikinci aşamasına geçilmiş ve iki gün süren bu toplantıda 5 firmaya da projenin detayları anlatılarak TAI’nin bu projede üsleneceği rol belirtilmiştir.
Taarruz Taktik Keşif Helikopteri Projesi Başlıyor [ATAK II Projesi]
ATAK Projesi’nin iptali ve proje sürecinden edinilen tecrübeler ışığında yeni bir model çerçevesinde [imalatçılardan boş gövdelerin hazır olarak alınması ve bunların Türkiye’de özgün aviyonik ve görev sistemleri ile donatılması] ve daha az sayıdaki platformun tedariğine yönelik olarak Savunma Sanayi Müsteşarlığı’nca başlatılan ve Teklife Çağrı Dosyası 10 Şubat 2005 tarihinde yayımlanan ikinci ihalede [ATAK II]; Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın harekat ihtiyaçlarının karşılanmasının yanısıra görev bilgisayarı yazılımı ile çeşitli aviyonik ve silah sistemlerinin özgün imkanlarla üretimi ve platformlara entegrasyonu da hedeflenmiştir. Böylelikle hazır olarak alınacak hava platformuna sistem entegrasyonu boyutunda hakim olunacak ve hizmette kaldıkları süre içinde gelişen teknolojiler ve değişen ihtiyaçlara paralel olarak platformların milli imkanlarla güncelleştirilmesine yönelik bir altyapı oluşturulması hedeflenmiştir. Proje kapsamında ayrıca tasarım ve sistem entegrasyonu gibi bazı kritik konularda kazanılacak bilgi birikimi ile Türk tipi bir helikopter tasarım ve imalatına yönelik altıyapının oluşturulması da hedeflenmiştir.
Şubat ayında yayınlanan Teklife Çağrı Dosyası’nda ilgili firmalardan tekliflerini 10 Haziran 2005 tarihine kadar Savunma Sanayi Müsteşarlığı’na sunmaları istenmişti. Ancak 10 Mart günü düzenlenen ve tedarik makamı yetkilileri ile potansiyel katılımcıların bir araya geldiği ‘Bidders Conferance’da firmalar şikayetlerini sunmuşlardır. Teklife Çağrı Dosyasının 6 numaralı dosyasında yer alan ‘Sözleşme Hüküm ve Şartları’na ilişkin çekince ve şikayetlerini sesli bir biçimde dile getirmişlerdir. ABD’li firmalar başta ihracat lisansına yönelik ön hükümet onayına ilişkin hüküm olmak üzere, bunun ihracat lisansının kontrat kazanıldıktan sonra verilmesini öngören ABD ihracat yasalarına ve yönetmeliklerine göre imkansız olduğunun altını çizmişler ve bir dizi yeniden düzenleme talep ederek gerekirse ihaleden çekileceklerinin sinyallerini vermişlerdir. Nitekim ilk ihalenin galibi olan Bell Helicopter Textron firması Mart ayı sonlarında Savunma Sanayi Müsteşarlığı’na gönderdiği bir yazı ile ATAK II Helikopter Projesi’ne katılmayacağını resmen bildirmiştir. Bell Helicopter yetkilileri kendilerinin seçildiği ancak gerçekleştirilen kontrat görüşmelerinin sonuçlandırılamadığı ilk ATAK Programı’na katılımlarının kendilerine maliyetinin ABD$20 Milyonun üzerinde olduğunu ifade etmişlerdir.
Potansiyel katılımcıların şikayetlerini dikkate alan Müsteşarlık ATAK II Projesi Teklife Çağrı Dosyası’nda bazı iyileştirmeler gerçekleştirmiş ve 12 Mayıs 2005 tarihinde yeniden yayınlamıştır. İkinci dosyada teklifleri teslim etme süresi de 10 Haziran’dan 13 Eylül’e uzatılmıştır. Ancak dosyada gerçekleştirilen düzenlemelerin özellikle ABD’li üreticilerin taleplerine tam olarak cevap veremediğinin görülmesi üzerine Müsteşarlık Eylül ayı içerisinde dosyada ilave değişikliklere gitmiş ve ABD’li firmaların platformların satışına yönelik ön hükümet onayı yerine ABD Hükümeti’nin söz konusu satışı destekleyeceği yönündeki iyi niyet açıklamasının da yeterli olacağını duyurmuştur.
Bu düzenlemenin arkasında yatan ana nedenin ise rekabeti daha da güçlendirmek için ABD’li firmaları ihalede tutmak olarak açıklanmıştır. ABD’li firmalara yeni düzenlemeler doğrultusunda kendilerini hazırlamalarına imkan tanımak üzere teklif verme süresini bir kez daha değiştirerek yeni tarihin 8 Kasım 2005 olduğunu duyurmuştur. AgustaWestland firmasından gelen talep üzerine Müsteşarlık, ATAK II Projesi’ne teklif verme süresini bir kez daha uzatmış ve 5 Aralık 2005 tarihini son gün olarak duyurmuştur. Müsteşarlığın tüm çabalarına karşın ABD’li firmalar ihaleye teklif vermemiş ve 5 Aralık 2005 tarihinde AgustaWestland A129 International Mangusta, Eurocopter Tiger ve Denel ise CSH-2 Rooivalk çözümleriyle tekliflerini sunmuşlardır. 22 Haziran 2006 tarihli Savunma Sanayi İcra Kurulu toplantısında Eurocopter’ın elenerek ihaleye AgustaWestland ve Denel firmaları ile devam edilmesi yönünde bir karar çıkmıştır. Kıyasıya bir rekabet sonucunda rakibine kıyasla daha düşük fiyat vermesi, helikopterin üçüncü ülkelere satış haklarını Türkiye’ye devretmeyi kabul etmesi, yine rakibine kıyasla daha fazla offset taahhüdü sunması [yaklaşık ABD$1 Milyar değerinde] ve Türk Sanayi’ne daha fazla iş payı sağlaması gibi nedenlerden ötürü ihalede ipi göğüsleyen taraf AgustaWestland firması olmuştur.
30 Mart 2007 tarihli Savunma Sanayi İcra Kurulu kararı uyarınca firma ile aynı yıl Nisan ayında halen İtalyan Kara Kuvvetleri’nde kullanılan A129 CBT helikopteri temel alınarak geliştirilecek ve daha güçlü motorlar ile Türkiye’ye özgü aviyonik, EH ve silah sistemlerine sahip olacak Türk 129 [T-129] isimli yeni bir helikopterin ortak geliştirilmesine yönelik olarak kontrat görüşmelerine başlanmış ve 7 Eylül 2007 tarihinde Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile AgustaWestland, TAI ve Aselsan arasında imzalar atılmıştır. ATAK Programı kapsamında TAI Ana Yüklenici, Aselsan ve AgustaWestland firmaları ise Ana Alt Yüklenici sorumluluklarını üstlenmişlerdir. 24 Haziran 2008 tarihinde TAI tesislerinde yapılan törenle yürürlüğe giren €1,235 Milyar [AgustaWestland payı] + ABD$1,256 Milyar [ABD$700 Milyon’u Aselsan ve ABD$556 Milyon’u TAI] değerindeki proje, TAI Ana Yükleniciliğinde toplam 50 adet [+41 adet opsiyon] T-129B ATAK taarruz ve taktik keşif helikopterinin Türk Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslimini kapsamaktadır. Tüm aşamalar dahil toplam 114 aylık bir süre zarfında tamamlanması planlanan projede mevcut takvime göre ilk uçuş 35nci ayda, Türk Özgün Konfigürasyona sahip ilk T-129B helikopterinin kalifikasyonu 58nci ayda ve ilk teslimat 60ncı ayda (Temmuz 2013) olarak belirlenmiştir. Detay tasarım süreci Mayıs 2010 tarihinde tamamlanması öngörülen projede bu süreç 2010 yılının son çeyreğinde tamamlanarak Prototip Geliştirme ve Test Değerlendirme Aşaması’na geçilmiştir.
2009 tarihinde AgustaWestland tesislerinde gerçekleştirmiş ancak, CSX81723 tescil numaralı helikopter Kuzey İtalya’da Alpler Bölgesi’nde (Verbania yakın-larında) sürdürülen yüksek irtifa uçuş testleri sırasında 19 Mart 2010 tarihinde kuyruk rotorunda meydana gelen teknik arıza sonucu düşerek kullanılamaz hale gelmiştir. P1’in kaybı ile test programı önemli bir yara almış ve takvimde ertelemeler gündeme gelmiştir. Yaşanan bu kazanın ardından uçuş testlerine üretilen ikinci prototip olan P3 ile devam edilmiş ve P3 yer testlerinin tamamlanmasının ardından ancak Mart 2011 [3 ay gecikme] tarihinde uçuş test programına dahil edilebilmiştir. Birbirinin yedeği olarak İtalya’da geçekleştirilen test uçuşlarında kullanılan P2 [P3’ten sonra üretimi tamamlandı] ve P3 helikopterleri P1’in aksine yeni üretim helikopterler olup T-129 Temel Helikopter Konfigürasonu [BCH]’na sahip olduklarından İtalyan yapımı aviyoniklerle donatılmışlardır. Proje kapsamında 2011 yılı Aralık ayında başlayan Kalifikasyon Testleri çerçevesinde ikisi [P5 ve P6] Türkiye’de TAI’de, üçü [P2, P3 ve P7 (hizmet dışı kalan P1’İn yerine üretildi)] de İtalya’da AgustaWestland tesislerinde olmak üzere toplam 5 prototip helikopter ile başarıyla icra edilen testler sırasında 2012 yılı sonu itibariyle toplamda 2.000 saatin üzerinde uçuş gerçekleştirilmiştir. P6 numaralı prototip 2012 yılının Şubat ayı içerisinde Güney Afrika’ya gönderilmiş ve orada sıcak hava/yüksek irtifa HIGE/OGE görev profili testlerinden geçirilmiştir. Burada 35 derece sıcaklıkta tam yükle [4 adet 70mm roket podu ve 76 dummy roket ve 500 adet 20mm top mühimmatı] iyi bir dikey kalkış performansı sergilemiştir. ATAK Programı kapsamında Aralık 2011-Ocak 2015 tarihleri arasında Türkiye’de ve İtalya’da bulunan prototipler ile toplamda 4.250 saatin üzerinde uçuş gerçekleştirilmiştir. TAI tarafından icra edilen atış testlerinde ise toplam 56.700 20mm top mermisi, 6.200 70mm roket ve 800 flare mühimmatı atılmıştır. 2014 yılında teslimatına başlanan ve 2015 yılı Temmuz ayında tüm teslimatları yapılan T-129A EDH helikopterlerinden sonra ilk T-129B ATAK helikopterleri 18 Kasım 2015 tarihinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmiştir.
ArGe ’04 Projesi
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın taarruz helikopteri ihtiyacı çerçevesinde üretimi ön görülen helikopterlerde kullanılacak Özgün Görev Bilgisayarı ve Yazılımı’nın geliştirilmesi amacıyla 30 Kasım 2004 tarihinde ArGe ’04 Projesi adı altında ABD$30 Milyon değerinde bir kontrat Aselsan, TAI ve Tübitak-MAM firmalarından oluşan AsMATA Konsorsiyumu ile imzalanmış ve bir adet AH-1S Cobra helikopteri test bed olarak seçilmiştir. 26 Eylül 2007 tarihinde Şereflikoçhisar’da yapılan testlerde helikopter üzerine entegre edilen milli görev bilgisayarı kontrolündeki silah sisteminden atılan tanksavar füzesinin hedefi başarıyla vurması ile proje tamamlanmıştır. Tamamen Türk mühendisleri tarafından geliştirilen görev bilgisayarı ve yazılımları helikopter üzerindeki seyrüsefer, haberleşme, elektronik harp, hedef tespit, platform yönetimi ve silah yönetimi fonksiyonlarını bir bütün olarak yönetmekte ve pilotlara dijital kokpit üzerinden kumanda imkanı vermektedir.
ArGe ’04 Projesi kapsamında Özgün Görev Bilgisayarı ve Yazılımının geliştirilmesinin yanı sıra envantere kazandırılacak bu bilgisayarla birlikte taarruz helikopterlerinde kullanılacak silah sistemleri de denenmiştir. Bu kapsamda test bed olarak seçilen AH-1S Cobra helikopteri ile Polatlı/Acıkır’da bulunan test sahasında Ağustos 2007 tarihinde Spike-ER Güdümlü Tanksavar Füzesi atışı gerçekleştirilmiştir. 28 Şubat 2014 tarihinde AH-1S Cobra helikopteri ile Mızrak-U Projesi’nde üretilen Güdümlü Uzun Menzilli Tanksavar Füzesi denenmiş ve 3.500 metre mesafeden yapılan atışla birlikte hedef başarı ile vurularak projede önemli bir mesafe daha katedilmiştir.
T-129A ATAK Erken Duhul Helikopterleri
Savunma Sanayi İcra Kurulu’nun 15 Haziran 2010 tarihli toplantısında alınan karar çerçevesinde Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile Ana Yüklenici TAI arasında sözleşme görüşmelerine başlanılan T-129A Erken Duhul Helikopteri [EDH] Projesi’nde Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın acil taarruz helikopteri ihtiyacını karşılamak üzere indirgenmiş konfigürasyona sahip dokuz adet T-129A helikopterinin AgustaWestland-TAI işbirliği ile üretilerek T-129B ATAK teslimat takviminden önce Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmesi hedeflenmiştir. ABD$300 Milyon değerindeki sözleşmesi 8 Kasım 2010 tarihinde imzalanan projede AgustaWestland firmasının payı €150 Milyon [ABD$209 Milyon, yedek parça ve LHTEC CTS800-4A motorları dahil], Aselsan’ın payı ise ABD$43,750 Milyon olarak açıklanmıştır. Bu sözleşmeyle birlikte ATAK II projesindeki opsiyon sayısı da 41’den 32’ye düşürülmüştür. 10 Kasım 2010 tarihinde TAI tarafından yayımlanan basın açıklamasında T-129A olarak sınıflandırılan Erken Duhul Helikopteri’nin ‘Yakın Hava Desteği Görevi’ için uyarlanmış bir tasarıma sahip olacağı vurgulanmıştır. T-129B helikopterlerinde kullanılacak UMTaS, Lazer UMTaS, CİRİT gibi özgün hava-yer silah sis-temlerinin yanı sıra STINGER hava-hava füze kabiliyetinden de yoksun olan helikopterlerin aviyoniklerinde de farklılıklar bulunmaktadır. TAI tesislerinde üretimi tamamlanan ilk T-129A EDH ile ilk uçuş 17 Ağustos 2011 tarihinde gerçekleştirilmiş, helikopterin resmi kabul sürecine ise ancak 20 Kasım 2012 tarihinde başlanabilmiştir. İlk üç helikopterin ön kabulleri 10 Haziran 2014 tarihinde yapılmış, son helikopter ise 31 Temmuz 2015 tarihinde Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na teslim edilmiştir.
İlave AH-1W Super Cobra Taarruz Helikopteri Tedariği
1990 yılından bugüne AH-1W Super Cobra taarruz helikopterlerini İç Güvenlik Harekatı kapsamında terör örgütü PKK unsurlarına karşı yurtiçinde ve sınır ötesinde başarıyla kullanan Türk Kara Kuvvetleri’nin oldukça yıpranan ve sayısı azalan Super Cobra filosunu desteklemek üzere ABD Deniz Piyadeleri [USMC] stoklarından üç adet AH-1W Super Cobra helikopteri satın alınmış ve helikopterler 27 Eylül 2012 tarihinde C-5 Galaxy askeri kargo uçağı ile Türkiye’ye getirilmiştir. Üç AH-1W Super Cobra helikopteri ile biri yedek olmak üzere yedi T700-GE-401 motoru gerekli yedek ve onarım parçalarıyla birlikte Yabancı Askeri Satışlar [FMS] kanalından tedariki için ABD$114 Milyon değerinde bir ödeme yapılmıştır.
Türkiye ile ABD Savunma Bakanlıkları arasında yürütülen görüşmeler 2011 yılının ikinci yarından sonuçlanmış ve ABD Savunma Bakanlığı Pentagon’a bağlı Savunma ve Güvenlik İşbirliği Ajansı [DSCA], bu tedarikle alakalı bilgilendirme mektubunu 28 Ekim 2011 tarihinde ABD Kongresi’ne sunmuştur. Kongre üyeleri arasından herhangi bir resmi itiraz gelememesi üzerine satış 12 Kasım 2011 günü yani 15 günlük yasal sürenin ardından otomatikman onaylanmıştır. Bu süreçte Demokrat Parti Kongre üyelerinden Shelley BERKLEY ve Eliot ENGEL tarafından satışın engellenmesine yönelik olarak Temsilciler Meclisi’ne 4 Kasım günü bir ortak tasarı sunulmuş ve tasarıya Temsilciler Meclisi üyeleri Demokrat Carolyn MALONEY ve Frank POLLONE ile Cumhuriyetçi Michael GRIMM, Gus BILIRAKIS ve Ed ROYCE imza atmıştır. Ancak kalan sekiz gün içinde gerekli süreç [tasarıyı hem Temsilciler Meclisi, hem de Senato’da onaylattırmak] tamamlanamadığı için satış onaylanmıştır.
Jandarma ve Polis’e T-129 ATAK Siparişi
Jandarma Genel Komutanlığı, özellikle terör örgütlerine yönelik gerçekleştirilen iç güvenlik harekatlarında tüm hava araçlarını aktif olarak kullanmaktadır. Envanterinde bulunan helikopterlerin bir kısmında kapıya monteli makineli tüfekler bulunmaktadır. Ayrıca envantere kazandırılan Mi-17IV helikopterlerinden iki tanesi (J792M06 ve J792M19) silahlı olarak teslim edilmiştir. İşte bu operasyonlarda kullanmak üzere Jandarma Havacılık Komutanlığı envanterine toplam 18 adet T-129B ATAK helikopteri sipariş edilmiştir. Kuyruk tescillerini ve isimlerini Türk tarihindeki önemli komutan ve devlet adamlarından alan Jandarma’ya ait T-129B ATAK helikopterlerinin ilki 2018 yılının Mart ayı içerisinde teslim alınmıştır. Bugün geldiğimiz noktada 6 adedi T-129B Faz-I ve 7 adedi de T-129B Faz-II konfigürasyonunda toplam 13 adet ATAK helikopteri Jandarma Genel Komutanlığı envanterine kazandırılmıştır.
Jandarma Genel Komutanlığı’nın ardından İçişleri Bakanlığı’na bağlı Emniyet Genel Müdürlüğü envanterine de T-129 Egemen Projesi adı altında dokuz adet T-129 ATAK helikopteri siparişi verildi. İlk helikopter 25 Şubat 2021 tarihinde düzenlenen törenle teslim edilerek hizmete girdi. Bugüne kadar toplam 3 adet T-129 ATAK Faz-II helikopterini envanterine katan Emniyet Genel Müdürlüğü, bu helikopterleri iç güvenlik operasyonlarında aktif olarak kullanmaktadır.
T-929 ATAK-II Ağır Sınıf Taarruz Helikopteri
TUSAŞ Türk Havacılık ve Uzay Sanayii mühendisleri tarafından tasarlanıp üretilen T-929 ATAK-II helikopteri, sınıfının en büyük helikopteri olarak ilk uçuşunu 28 Nisan 2023 tarihlerinde TUSAŞ tesislerinde gerçekleştirdi. 9 ton sınıfında çift motorlu olarak tasarlanan helikopter, kullanıcılardan gelen ilave istekler doğrultusunda 11,5 tona kadar çıkarıldı. Sınıfının ağır abisi olarak nitelendirilen helikopter, azami 1.500 kg mühimmat taşıma kapasitesine sahiptir. 23 Nisan 2023 tarihinde ilk motor çalıştırma, ardından ilk uçuş testini gerçekleştiren P1 isimli prototip helikopterde 2 adet Motor Sich firması üretimi TV3-117VMA-SBM1V Series 1 tipi turboşaft motor kullanılmıştır. Her biri 1.864kW güç üretebilen motorlar ile yapılan ilk uçuş testinde helikopter yarım saat havada kalmış, 20.000 feet irtifaya tırmanmıştır. T-129 ATAK helikopterinin özellikle Pakistan’a ihracatında ABD ile yaşanan motor lisans sorunu nedeniyle T-929 ATAK-II helikopterlerinde Ukrayna üretimi motorlar tercih edilmiştir.
17 Şubat 2019 tarihinde başlayan geliştirme süreci devam eden T-929 ATAK-II helikopterinin yüksek irtifada yüksek hızda uçabilmesi ve kokpit camları da dahil olmak üzere zırhlı bir kokpite sahip olması gibi ilave özellikleri bulunmaktadır. Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın yanı sıra Deniz Kuvvetleri Komutanlığı için de önemli bir yere sahip olan T-929 ATAK-II helikopterinin, deniz versiyonu üretilerek TCG Anadolu [L-400] Amfibi Çıkarma Gemisi’ne konuşlandırılması planlanmaktadır.
T-629 Elektrikli İnsansız Taarruz Helikopteri
TUSAŞ mühendisleri tarafından geliştirilen ve Türkiye’nin ilk insansız taarruz helikopteri olacak T-629 hakkında detaylı bilgileri İnsansız Hava Araçları Bölümü‘nden inceleyebilirsiniz.
Envanter Bilgileri :
| AB-204B | |||||||||
| AH-1W Super Cobra | |||||||||
| AH-1P Cobra | |||||||||
| AH-1S Cobra | |||||||||
| Mi-17-IV | |||||||||
| TAH-1P Cobra | |||||||||
| T-129A ATAK EDH | |||||||||
| T-129B ATAK Faz-I | |||||||||
| T-129B Atak Faz-II | |||||||||
| UH-1B Iroquois | |||||||||
| UH-1H Iroquois | |||||||||
| Toplam | |||||||||
(1) KKK’na ait 3 adet AH-1W helikopteri hangar çökmesi sonucu enkaz altında kaldı. Daha sonra bu helikopterler onarılarak tekrar hizmete alınmıştır. Bunun dışında 3 adet AH-1W helikopteri kaza/kırıma uğrayarak hizmet dışı kalmıştır. (2) KKK’na ait 10 adet AH-1W helikopteri TCG Anadolu gemisinde kullanılmak üzere DzKK’ya devredilmiştir. (3) JGnK envanterindeki 19 adet Mi-17-IV helikopterinden ikisi silahlı olarak envantere alınmış, sonra genel maksat amacıyla kullanılmak üzere silahları sökülmüştür.
T-129A/B ATAK Teslimat Takvimi :
| Teslimat | Birlik | Helikopter Tipi | Teslim Tarihi | Tescil |
| 1 | KKK-1 | T-129A ATAH EDH | 10.04.2014 | |
| 2 | KKK-2 | T-129A ATAH EDH | 10.04.2014 | |
| 3 | KKK-3 | T-129A ATAH EDH | 10.04.2014 | |
| 4 | KKK-4 | T-129A ATAH EDH | ||
| 5 | KKK-5 | T-129A ATAH EDH | ||
| 6 | KKK-6 | T-129A ATAH EDH | ||
| 7 | KKK-7 | T-129A ATAH EDH | ||
| 8 | KKK-8 | T-129A ATAH EDH | ||
| 9 | KKK-9 | T-129A ATAH EDH | ||
| 10 | KKK-10 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 11 | KKK-11 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 12 | KKK-12 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 13 | KKK-13 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 14 | KKK-14 | T-129B ATAK Faz-I | 09.09.2016 | |
| 15 | KKK-15 | T-129B ATAK Faz-I | 13.10.2016 | |
| 16 | KKK-16 | T-129B ATAK Faz-I | 14.10.2016 | |
| 17 | KKK-17 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 18 | KKK-18 | T-129B ATAK Faz-I | 19.12.2016 | |
| 19 | KKK-19 | T-129B ATAK Faz-I | 05.01.2017 | |
| 20 | KKK-20 | T-129B ATAK Faz-I | 08.04.2017 | |
| 21 | KKK-21 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 22 | KKK-22 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 23 | KKK-23 | T-129B ATAK Faz-I | 30.06.2017 | |
| 24 | KKK-24 | T-129B ATAK Faz-I | 21.09.2017 | |
| 25 | KKK-25 | T-129B ATAK Faz-I | 03.11.2017 | |
| 26 | KKK-26 | T-129B ATAK Faz-I | 05.12.2017 | |
| 27 | KKK-27 | T-129B ATAK Faz-I | 29.12.2017 | |
| 28 | KKK-28 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 29 | KKK-29 | T-129B ATAK Faz-I | 05.02.2018 | |
| 30 | KKK-30 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 31 | KKK-31 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 32 | JGnK-1 | T-129B ATAK Faz-I | ……03.2018 | J-1453/Fatih |
| 33 | JGnK-2 | T-129B ATAK Faz-I | 19.04.2018 | J-1299/Osmangazi |
| 34 | JGnK-3 | T-129B ATAK Faz-I | 19.04.2018 | J-1071/Alparslan |
| 35 | KKK-32 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 36 | KKK-33 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 37 | KKK-34 | T-129B ATAK Faz-I | 30.07.2018 | 18-1033 |
| 38 | KKK-35 | T-129B ATAK Faz-I | 09.10.2018 | |
| 39 | KKK-36 | T-129B ATAK Faz-I | 09.10.2018 | |
| 40 | KKK-37 | T-129B ATAK Faz-I | 09.10.2018 | |
| 41 | KKK-38 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 42 | JGnK-4 | T-129B ATAK Faz-I | 26.10.2018 | J-1512/Yavuz |
| 43 | KKK-39 | T-129B ATAK Faz-I | 13.01.2019 | |
| 44 | KKK-40 | T-129B ATAK Faz-I | 02.04.2019 | |
| 45 | KKK-41 | T-129B ATAK Faz-I | 02.04.2019 | |
| 46 | KKK-42 | T-129B ATAK Faz-I | 10.05.2019 | |
| 47 | KKK-43 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 48 | JGnK-5 | T-129B ATAK Faz-I | 30.05.2019 | J-1626/Kanuni |
| 49 | JGnK-6 | T-129B ATAK Faz-I | 13.06.2019 | J-1921/Gazi |
| 50 | KKK-44 | T-129B ATAK Faz-I | ||
| 51 | KKK-45 | T-129B ATAK Faz-I | 31.08.2019 | |
| 52 | KKK-46 | T-129B ATAK Faz-I | 27.09.2019 | |
| 53 | KKK-47 | T-129B ATAK Faz-I | 02.11.2019 | |
| 54 | KKK-48 | T-129B ATAK Faz-I | 04.12.2019 | |
| 55 | KKK-49 | T-129B ATAK Faz-I | 26.12.2019 | |
| 56 | KKK-50 | T-129B ATAK Faz-I | 31.12.2019 | |
| 57 | KKK-51 | T-129B ATAK Faz-I | ……06.2020 | |
| 58 | KKK-52 | T-129B ATAK Faz-II | 17.02.2021 | |
| 59 | KKK-53 | T-129B ATAK Faz-II | 23.02.2021 | |
| 60 | EGM-1 | T-129B ATAK Faz-II | 25.02.2021 | EM-102 |
| 61 | EGM-2 | T-129B ATAK Faz-II | 17.05.2021 | EM-103 |
| 62 | EGM-3 | T-129B ATAK Faz-II | 25.05.2021 | EM-101 |
| 63 | KKK-54 | T-129B ATAK Faz-II | 04.06.2021 | |
| 64 | KKK-55 | T-129B ATAK Faz-II | 22.06.2021 | |
| 65 | JGnK-7 | T-129B ATAK Faz-II | 10.08.2021 | J-1922/Sakarya |
| 66 | JGnK-8 | T-129B ATAK Faz-II | 01.10.2021 | |
| 67 | JGnK-9 | T-129B ATAK Faz-II | 10.11.2021 | J-0445/Atilla |
| 68 | KKK-56 | T-129B ATAK Faz-II | 30.12.2021 | |
| 69 | JGnK-10 | T-129B ATAK Faz-II | 31.12.2021 | J-1072/Melikşah |
| 70 | JGnK-11 | T-129B ATAK Faz-II | 02.03.2022 | J-1225/Süleymanşah |
| 71 | Filipinler-1 | T-129B ATAK Faz-II | 08.03.2022 | 1501 |
| 72 | Filipinler-2 | T-129B ATAK Faz-II | 08.03.2022 | 1502 |
| 73 | JGnK-12 | T-129B ATAK Faz-II | 08.07.2022 | J-1231/Ertuğrul |
| 74 | JGnK-13 | T-129B ATAK Faz-II | 08.07.2022 | J-1538/Barbaros |
| 75 | KKK-57 | T-129B ATAK Faz-II | 21.07.2022 | |
| 76 | Filipinler-3 | T-129B ATAK Faz-II | 24.11.2022 | 1503 |
| 77 | Filipinler-4 | T-129B ATAK Faz-II | 24.11.2022 | 1504 |
| 78 | KKK-58 | T-129B ATAK Faz-II | 25.03.2023 | |
| 79 | Nijerya-1 | T-129B ATAK Faz-II | 02.11.2023 | NAF 500 |
| 80 | Nijerya-2 | T-129B ATAK Faz-II | 02.11.2023 | NAF 501 |
| 81 | Nijerya-3 | T-129B ATAK Faz-II | 06.02.2024 | NAF 502 |
| 82 | Nijerya-4 | T-129B ATAK Faz-II | 06.02.2024 | NAF 503 |
| 83 | Filipinler-5 | T-129B ATAK Faz-II | ……05.2024 | 1595 |
| 84 | Filipinler-6 | T-129B ATAK Faz-II | ……05.2024 | 1596 |
| 85 | Nijerya-5 | T-129B ATAK Faz-II | 22.12.2024 | NAF 505 |
| 86 | Nijerya-6 | T-129B ATAK Faz-II | 22.12.2024 | NAF 50? |
| 87 | JGnK-14 | T-129B ATAK Faz-II | 03.07.2025 | J-1924/Hürkuş |
| 88 | ||||
| 89 | ||||
| 90 | ||||
| 91 | ||||
| 92 | ||||
| 93 | ||||
| 94 | ||||
| 95 | ||||
| 96 | ||||
| 97 | ||||
| 98 | ||||
| 99 | ||||
| 100 |
Kara Kuvvetleri Komutanlığı T-129A/B ATAK Tescil Bilgileri :
| 1. Kr. Hav. | 2. Kr. Hav. | 3. Kr. Hav. | 4. Kr. Hav. | Bilinmeyen |
| CG | BG | AG | DG | |
| 18-1045 | 12-1001 | 13-1011 | 22-1010 | 13-1012 |
| 18-1046 | 12-1002 | 15-1013 | 19-1053 | 18-1038 |
| 18-1048 | 12-1003 | 18-1033 | 18-1054 | 18-1047 |
| 18-1049 | 13-1004 | 18-1034 | 19-1055 | 15-1014 |
| 18-1050 | 13-1005 | 18-1035 | 20-1056 | 15-1015 |
| 18-1051 | 13-1006 | 18-1037 | 20-1057 | 15-1016 |
| 18-1052 | 13-1007 | 18-1039 | 21-1058 | 16-1019 |
| 13-1008 | 18-1041 | 22-1059 | 16-1021 | |
| 14-1009 | 18-1042 | 16-1022 | ||
| 16-1017 | 18-1044 | 17-1023 | ||
| 16-1018 | 17-1026 | |||
| 18-1020 | 17-1027 | |||
| 17-1024 | 18-1030 | |||
| 17-1025 | 18-1031 | |||
| 17-1028 | 18-1032 | |||
| 17-1029 | 18-1036 | |||
| 18-1040 | ||||
| 18-1043 |
| AH-1P | AH-1S | AH-1W | TAH-1P | AB-205A |
| 10620 | 10636 | 10600 | 10634 | 10361 |
| 10623 | 10655 | 10601 | ? | ? |
| 10624 | 10656 | 10602 | ? | |
| 10625 | 10657 | 10603 | ? | UH-1B |
| 10627 | 10658 | 10604 | 10311 | |
| 10628 | ? | 10605 | ||
| 10629 | ? | 10606 | UH-1H | |
| 10633 | ? | 10607 | 10471 | |
| 10635 | ? | 10608 | ? | |
| 10642 | ? | 10609 | ||
| 10644 | ? | 94-5052 | ||
| 10645 | ? | 95-5286 | ||
| 10647 | 95-5292 | |||
| 10648 | ||||
| 10649 | ||||
| 10650 | ||||
| 10651 | ||||
| 10652 | ||||
| 10653 | ||||
| 10654 | ||||
| 12083 | ||||
| 12088 | ||||
| 12089 | ||||
| 13059 | ||||
| 13061 | ||||
| 13062 | ||||
| 13063 | ||||
| 13065 |
